Zoeken
Sluit dit zoekvak.
Zoeken
Sluit dit zoekvak.

AUW! Die kus doet pijn! Onder- en overgevoelig zijn voor prikkels en overprikkeld raken

In het artikel ‘mijn hersenen werken anders dan die van jou’ leg ik uit over de hersenwerking van mensen met autisme. ‘AUW! Die kus doet pijn!’ gaat verder op het vorige artikel. ‘Overprikkeld zijn’ is misschien wel het meest ervaren probleem van mensen met autisme. Maar wat is dat eigenlijk? En hoe werkt dat in de hersenen?

Onder- en overgevoelig zijn voor prikkels

Voordat ik uitleg wat overprikkeld zijn is en hoe dat werkt in de hersenen, leg ik eerst nog een ander stukje van de prikkelverwerking uit. Dit gaat namelijk over onder- en overgevoelig zijn voor prikkels.

Voor elk zintuig heb je een filter in je hersenen; voor elk zintuig één. Om te verduidelijken hoe deze filters werken, pak ik het zintuig ‘gehoor’ erbij. Bij mensen zonder autisme staat dit filter half open. Dit betekent dat niet alle prikkels die via de oren in de hersenen komen worden verwerkt. De hersenen filteren de belangrijke prikkels eruit: bijvoorbeeld de persoon die tegen jou aan het praten is, maar het fluitende vogeltje, de toeterende auto of het brommen van de airconditioning worden niet verwerkt. De verwerkte prikkels worden door je hersenen naar de juiste plek gestuurd, waarna er iets gedaan kan worden met de prikkel. Zo kijk je bijvoorbeeld naar de persoon die tegen je praat. Herhalende prikkels die constant hetzelfde terugkomen, zoals het tikken van de verwarmingsbuis, worden na verloop van tijd gedempt: je hersenen hebben deze al verwerkt, maar raken eraan gewend dat deze prikkel er is. Na 10 keer verwerkt te hebben, is het niet meer belangrijk genoeg om het nog een keer door te geven dat die prikkel er is.

Ondergevoeligheid
Bij sommige mensen, waaronder bij mensen met autisme, staan de filters voor een specifiek zintuig heel erg gesloten tot bijna dicht. Dit betekent dat de prikkels die via dat zintuig binnen komen minder verwerkt worden in de hersenen. Het lijkt alsof deze personen helemaal niet reageren op bepaalde waarnemingen. Een makkelijkere uitleg kan ik geven met de innerlijke prikkels die je krijgt vanuit je organen. Zo geeft je blaas een seintje dat hij vol zit en dat je naar het toilet moet gaan, en rommelt je maag om aan te geven dat je honger hebt. Dit wordt echter niet verwerkt omdat het filter gesloten staat. Het gevolg? Iemand plast in zijn broek of iemand registreert niet op tijd dat diegene een boterham moet eten. Onder ondergevoeligheid valt bijvoorbeeld ook het fenomeen met een korte broek door de sneeuw of iemand die veel te hard een hand geeft.

Overgevoeligheid
Het tegenovergestelde hiervan zijn de filters die juist wijd open staan, en dus waarbij de hersenen alle prikkels verwerken die binnenkomen. Het filter haalt de belangrijke prikkels er niet uit. Wanneer we terugkijken naar het filter ‘gehoor’ zijn dit de mensen die de sirenes van ambulances van kilometers ver al aan horen komen, die constant afgeleid worden van het geluid van het afzuigingssysteem in de klas of die het tikken op de smartphone van een ander in de andere kamer horen. Of, de kinderen die klagen over het kriebelende labeltje in de kleding of het kriebelende naadje in de sok. Deze prikkels worden, in tegenstelling tot filters die gemiddeld open staan, ook niet na verloop van tijd gedempt. De hersenen geven de hele dag door het seintje dat dat labeltje in je kleding echt wel heel erg kriebelt.

Overprikkeld raken

Overprikkeld raken door teveel prikkels
Wanneer alle prikkels die binnenkomen ook allemaal verwerkt moeten worden door je hersenen, moeten je hersenen overuren draaien om de prikkels daadwerkelijk te kunnen verwerken. Per seconde krijgt een mens miljoenen prikkels binnen. Je hersenen staan constant aan. Totdat… je hersenen het niet meer aan kunnen. Er is teveel informatie… Er zijn teveel prikkels… De emmer loopt vol én over. Het voelt letterlijk alsof je hoofd ontploft. Dít is overprikkeling.

Wat kan je dan zelf doen? Het belangrijkste is om op dit moment rust te nemen. Maar, er is nog veel meer wat je kan doen om je hoofd weer rustig te krijgen. Dit is vooral heel persoonsafhankelijk. Ga eens op zoektocht om te ontdekken waar jij rustig van wordt. Bij de ene persoon werkt het om met een verzwaringsdeken op bed te gaan liggen, maar de ander moet juist actief een rondje wandelen of op een boksbal slaan. Ook zijn er al eerder tips gedeeld hoe je om kan gaan met overprikkeling. Neem bijvoorbeeld eens een kijkje in de blog ‘stappenplan bij overprikkeling’ geschreven door Eva, of lees ’10 tips om overprikkeling te voorkomen’ geschreven door Marleen.

Wat kan de omgeving doen? Alles wat je op het moment van overprikkeling probeert te vertellen, komt niet meer binnen. Het hoofd zit letterlijk te vol. Spreek af met de persoon wat je in zulke situaties kan doen en waar de persoon behoefte aan heeft. Blijf vooral rustig en geef niet teveel informatie, dit kan de overprikkeling alleen maar erger en groter maken.

Overprikkeld raken door teveel onduidelijkheid
Mensen met autisme houden vaak van duidelijkheid. Als iets nog niet 100% duidelijk is, dan levert dat vaak onrust op. Deze onrust kan in sommige gevallen leiden tot paniek. Wanneer er teveel onduidelijk is en het niet bekend is wat er van de persoon verwacht wordt, kan het hoofd overlopen. Ook dan is er sprake van overprikkeling.

Wat kan je dan zelf doen? Probeer voor jezelf duidelijk te krijgen welk stukje van de puzzel, dus welke informatie, voor jou nog onduidelijk is. Misschien lukt het wel om dit voor jezelf op papier te zetten. Dit kan op zulke momenten ook veel te lastig voor je zijn. Ga dan naar iemand toe die jou de duidelijkheid kan geven die je nodig hebt. Dit kan je doen door vragen te stellen. De volgende vragen kunnen je hierbij helpen: Wat? Wie? Waar? Wanneer? Hoe?

Wat kan de ander doen? Probeer de ander de duidelijkheid te geven die op dat moment aanwezig is. Niet altijd is alles bekend of kan alles helemaal voorspelbaar gemaakt worden. Biedt de persoon dan alsnog de informatie aan die er wél is, en probeer de onbekende vragen in de tijd te parkeren. Dit betekent dat je bijvoorbeeld aan kan geven wanneer je het antwoord wél weet en de puzzel wél compleet kan maken, dus dat je er dan op terug komt.

Vooruitblik volgend artikel

Na deze drie artikelen gelezen te hebben over de hersenwerking van mensen met autisme, weet je al heel veel over hoe jouw hersenen werken. Mocht je er nog meer over willen leren, neem dan een kijkje in ‘Dit is Autisme’ geschreven door Colette de Bruin.

Als je op Google gaat zoeken naar ‘Wat is autisme?’ komen drie theorieën heel vaak naar voren: de Theory of Mind, zwakke Executieve Functies en Centrale Coherentie. Veel mensen gebruiken deze drie theorieën om uit te leggen waar de problemen van mensen met autisme vandaan komen. In het volgende artikel zal ik de eerste theorie wat meer uitleggen: de Theory of Mind.

2 reacties

Geef een reactie

Meer artikelen

Jouw verhaal heeft kracht.

Misschien heb je het gevoel dat je verhaal slechts één van velen is, maar het kan een wereld van verschil maken voor iemand die momenteel met een soortgelijke uitdaging worstelt.

Stuur ons jouw verhaal in en zie het binnenkort op onze site.