Mijn hoofd zit zo vol! Ik kan mij niet meer concentreren! Autisme of ADHD?

De gedragskenmerken van autisme kunnen soms erg overeen komen en lijken op de kenmerken van een aandachtstekortstoornis. In 2019 is uit een groot onderzoek in Denemarken naar voren gekomen dat beide ontwikkelingsstoornissen overlap hebben op bepaalde genen. Het is dus niet gek dat de kenmerken soms zo op elkaar lijken. Maar, wat is nou eigenlijk het verschil?

Wat is een aandachtstekortstoornis?

Bij een aandachtstekortstoornis is over het algemeen altijd sprake van concentratieproblematiek, of terwijl: problemen om je voor een langere tijd te concentreren. Vroeger sprak men over ADHD of ADD. In de huidige versie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (de DSM)* is de diagnose ADD verdwenen, en wordt onderscheid gemaakt in drie typen ADHD:

1. ADHD, overwegend onoplettend beeld.
Bij deze versie heb je vooral moeite om je aandacht bij dingen te houden. Je zit vaak in je eigen wereld, voor anderen lijkt het alsof je aan het dagdromen bent. Dit is het meest herkenbaar als de “oude” diagnose ADD.

2. ADHD, overwegend hyperactief en impulsief beeld.
Bij dit type ben je erg druk, beweeg je erg veel en kan je moeilijk stil zitten (hyperactief). Je zegt of doet vaak dingen zonder daar eerst over na te denken (impulsief).

3. ADHD, gecombineerd beeld.
Bij dit type van ADHD heb je de kenmerken van beide bovenstaande typen. Je hebt dus en moeite je aandacht erbij te houden, en je bent druk en impulsief.

*Wil je meer weten over de DSM en de diagnose ASS? Lees dan vooral het artikel van Lichelle waarin zij dit uitgebreid heeft besproken en uitgelegd: https://evenontprikkelen.nl/2021/06/05/autisme-in-de-dsm-stempel-of-niet/

Comorbiditeit

Wanneer gesproken wordt van comorbiditeit of een comorbide stoornis bedoelt men hiermee dat je één of meerdere chronische aandoeningen of stoornissen hebt, naast de hoofddiagnose. Naar de hoofddiagnose gaat de meeste aandacht. Uit gegevens van het Nederlands Autisme Register blijkt dat 40% van de mensen met autisme eveneens een comorbide stoornis gediagnosticeerd gekregen hebben, zoals een aandachtstekortstoornis, een angststoornis of een stemmingsstoornis. Je kan dan dus ook zowel autisme als ADHD hebben. Dit artikel gaat vooral in op de verschillen tussen de stoornissen.

Onoplettendheid

Net als mensen met een aandachtstekortstoornis, kunnen ook mensen met autisme moeite hebben met het behouden van de concentratie en snel afgeleid zijn. Maar hoe is dit anders dan bij mensen met ADHD?

• De concentratie en snel afgeleid zijn
Mensen met autisme hebben in de basis van hun diagnose geen last met hun concentratie en het vasthouden van hun aandacht. Op momenten van overbelasting of overprikkeld zijn, kan het wel lastig zijn je goed te concentreren. Dit komt dan mede door de prikkelverwerking: alle binnenkomende informatie wordt verwerkt en wordt niet of verkeerd gefilterd. Je hersenen verwerken alle informatie als even belangrijk, waardoor jouw hoofd voorrang (en dus aandacht of focus) legt op prikkels die eigenlijk op dat moment helemaal niet belangrijk zijn. Wil je hier meer over weten? Lees dan mijn artikel over overprikkeld zijn: “AUW! Die kus doet pijn”.

• Hyperfocus
Mensen met autisme hebben (vaak) een specifiek onderwerp, speelgoed of voorwerp wat hen erg interesseert en waar zij zich veilig bij voelen: ook wel een preoccupatie genoemd. Dit kan je ook uitleggen als een hyperfocus, iets waar je heel erg op gefocust bent. Op het moment dat je hiermee bezig bent, kan je alles en iedereen om je heen vergeten. Bij mensen met ADHD komt dit ook wel eens voor, maar dit is binnen de diagnose ADHD een uitzondering. Binnen de diagnose autisme is dit overwegend aanwezig.
Daarnaast hebben mensen met autisme een zeer gedetailleerde waarneming. In een taak kunnen zij zeer gefocust en gericht zijn op de details, en zich daardoor helemaal in de taak verliezen. Mensen met ADHD verliezen juist hun concentratie door de hoeveelheid details: zij hebben het overzicht niet meer, en verliezen hun focus doordat slordigheidsfoutjes gemaakt worden.

Hyperactiviteit en impulsiviteit

• Herhalende, stereotiepe (rustgevende) bewegingen
Mensen met ADHD zijn vaak onrustig, bewegen onrustig of draaien. Over het gehele lichaam wordt dan (extreme) fysieke onrust gezien. Bij mensen met autisme wordt eveneens fysieke onrust gezien, de vorm hiervan is echter anders. De fysieke onrust die je bij mensen met autisme ziet, zijn herhalende en stereotiepe bewegingen, vooral met als doel het geven van rust. Dit zijn bewegingen als heen en weer wiegen, het plukken aan het lichaam of specifieke bewegingen met de vingers of handen. De beweging focust zich dan ook meer op enkele gedeeltes van het lichaam, waar bij mensen met ADHD vaak het gehele lichaam onrustig is.

• Niet ingevulde tijd
Belangrijk om hierbij te benoemen is dat waar bij mensen met ADHD de fysieke onrust altijd aanwezig is, is de fysieke onrust bij mensen met autisme vooral aanwezig op momenten van ongemak (dus als doel gerust stellen) of op momenten dat onduidelijk is wat er van jou wordt verwacht. Dit zijn momenten van niet ingevulde tijd: tijd die letterlijk niet ingevuld is met wat jij (zou) moet(en) doen.

• Het niet aanvoelen van de sociale regels
Door impulsiviteit is het voor sommige mensen met ADHD lastig om je aan de (ongeschreven) sociale regels te houden. Dit zijn regels als niet door iemand heen praten. Mensen met ADHD praten bijvoorbeeld door iemand heen doordat ze hetgeen wat zij willen zeggen niet meer in kunnen houden. Zonder erover na te denken hebben ze het al gezegd, zonder rekening te houden met de ander die aan het woord is. Mensen met autisme zijn niet geneigd door iemand heen te praten, behalve wanneer zij niet aanvoelen dat de ander nog niet klaar is of wanneer de ander juist jouw verhaal onderbreekt en jij nog niet klaar was.

Vragen en/of ervaringen? Laat het vooral weten!

Hopelijk is na het lezen van dit artikel al iets meer duidelijk geworden over het verschil en de overeenkomsten tussen autisme en ADHD. Natuurlijk is er nog veel meer over te vertellen, maar ik hoop de belangrijkste kenmerken er voor jullie uitgehaald te hebben. Mochten jullie vragen hebben, stel ze gerust hieronder. Ik probeer je vraag zo snel mogelijk te beantwoorden!

Voor de geïnteresseerden, hierbij de link naar het grootschalige onderzoek uit Denemarken.